Geografija

Raznovrsnost klimatskih tipova i odgovarajućih tipova vegetacije, uslovljava i veoma raznovrstan životinjski svet. Pojedine životinjske vrste žive samo u Aziji i predstavljaju specifičnost ovog kontinenta i faune sveta. Zbog uticaja čoveka i promena u prirodnoj sredini opstanak nekih od njih je veoma ugrožen.

 Simbol Svetske fondacije za zaštitu divljih životinja ( WWF) jeste velika panda. Velika panda je krupni sisar iz porodice medveda, poreklom iz jugoistočne Kine. Lako se prepoznaje po upadljivim crnim oznakama oko očiju, na ušima i preko svog zaobljenog tela. Iako pripada redu zveri, koje karakteriše ishrana mesom, džinovska panda se u 99% slučajeva hrani mladicama i listovima bambusa. U prirodnom stanišru ostalo ih je veoma malo. Ovo je jako ugrožena vrsta. Iako se u zatočeništvu teško razmnožava, u Kini je formirano nekoliko centara za očuvanje ove veoma ugrožene i retke vrste. 

 Najveća od četiri vrste velikih divljih mačaka, tigar, živi samo u Aziji. Živi u džunglama u jugoistočnom Sibiru i jugoistočnoj Aziji. Od 9 podvrsta, tri su istrebljene (kaspijski, javanski i tigar sa ostrva Bali), a ostale su veoma ugrožene. Najveći među njima je sibirski tigar, a najopasniji po čoveka bengalski tigar. Tigar je dug oko 140cm a rep mu je još oko 60cm. Mužjaci su teški negde oko 120kg, a ženke oko 90kg. Sibirskom tigru dužina može da bude čak i oko 3m, rep dug oko 90cm, a može dostići težinu i preko 350kg ( ženke 300 kg) .

 Od 5 vrsta nosoroga, tri žive u Aziji. Za razliku od svojih afričkih rođaka, azijske vrste su manje i imaju manji rog. Sumatranski nosorog danas ima stanište u Maleziji, Indoneziji, odnosno na ostrvima Borneo i Sumatra, kao i na Malajskom poluostrvu. On ima dva roga. Indijski i  javanski nosorog imaju jedan rog. Sve tri azijske vrste nosoroga veoma su ugrožene zbog lova, i uništavanja njihovog prirodnog staništa. 

 Azijski lav je takođe jako ugrožen. Jedna od osam podvrsta živi u Aziji. Nekada je naseljavao široko područje jugozapadne i južne Azije, a danas je ostalo svega oko 300 jedinki na malom šumskom području oblasti Gir u zapadnoj Indiji. Azijski lavovi su manji i lakši od njihovih afričkih rođaka, ali su podjednako agresivni.

 Azijski(indijski) slon je jedna od dve vrste slonova koje žive na Zemlji. Manji je od svog afričkog rođaka i ima manje uši i manje kljove. Od davnina se na njegovom prirodnom staništu u Aziji ( na prostorima južne i jugoistočne Azije ) koristi kao domaća životinja za vuču, prevoz i podizanje teških tereta. Slon učestvuje i u religijskim obredima i karnevalima. 

 U šumama Bornea i Sumatre živi orangutan. Na jeziku tamošnjeg stanovništva reč oran-gutan znači '' šumski čovek '' . On je vrsta primata iz porodice čovekolikih majmuna. On je nekada naseljavao prostore jugoistočne Azije, ali je njegov opstanak veoma ugrožen zbog uništavanja prirodnog staništa. 

 Druge značajnije vrste koje naseljavaju Aziju su zmije. Od otrovnih je značajna kobra, a od neotrovnih pitoni.Značajne su takođe i rajske ptice koje naseljavaju prostore jugoistočne Azije, Njih odlikuje perje jako živih boja. Pomoću tog perja mužjaci se udvaraju ženkama. Ženke su često manje upadljive od mužjaka ali to nije uvek slučaj. 

 Tibetska visoravan je na prvi pogled nenaseljena oblast, ali ona je ipak stanište mnogim vrsta životinja. Tu žive snežni leopard  i  jak. Jak je vrsta planinskog govečeta. On, uključujući grbu na leđima, može da dostigne visinu i do 2m, a težinu od preko 800kg. Telo mu je prekriveno dugom, gustom dlakom, koja viseći resasto sa boka seže čak do članaka. Stanovništvo Tibeta ga gaji kao domaću životinju i od njega dobija mleko, vunu, kožu, od rogova pravi manja oruđa, a balega se suši koristi za ogrev. 

Najveće razlike između raznih delova Azije ogledaju se u klimi. U Aziji su zastupljeni svi klimatski tipovi. Ona se nalazi u žarkom, severnom umerenom i severnom hladnom toplotnom pojasu. Na klimu Azije utiču: geografska širina, nadmorska visina, vetrovi, morske struje, Severni pol. Visoke planine i prostrane nizije takođe utiču na raspored klime u Aziji. Venačne planine koje se pružaju u južnim delovima Azije, svojom visinom, kao zid, sprečavaju da tople vazdušne mase prodru dublje u unutrašnjost kontinenta. Istovremeno, one sprečavaju prodor hladnih vazdušnih masa koje se  preko prostranih nizija i visoravni spuštaju sa severa. Na visokim planinama izražena je vertikalna klimatska zonalnost.

 Velike prostore Sibira odlikuju prostrane nizije i niske visoravni. Zbog toga se uticaji hladnog vazduha iz severne polarne oblasti osećaju duboko u unutrašnjosti. U krajnjim severnim delovima zastupljena je subpolarna klima. 

 Prema jugu, sa povećavanjem kontinentalnosti subpolarnu klimu smenjuje hladnija varijanta kontinentalne klime - oštra kontinentalna klima. U kotlinama istočnog Sibira, okruženim planinama, vazduh se u toku zime rashladi. Hladan vazduh se u tim kotlinama dugo zadržava i tu su izmerene najniže temperature na svetu ( Verhojansk, -67,8 ^OC )

 Jugozapadni delovi Azije nalaze se u zoni oko severnog povratnika. To su oblasti stalno visokog vazdušnog pritiska sa izrazito suvim i toplim vazdušnim masama. Iz ovih oblasti ka ekvatoru duvaju stalni vetrovi pasati. Pasati duvaju sa kopna prema moru zbog čega je na prostorima Arabijskog poluostrva zastupljena izrazito suva pustinjska klima. Na suvu klimu Iranske visoravni utiče i njena izolovanost visokim planinama. Uz obale Sredozemnog mora zastupljena je sredozemna klima. 

 Prostori centralnog dela Azije su udaljeni od okeana i mora. vetrovi koji bi mogli doneti padavine ovim oblastima do njih stižu kao suvi. Zbog te izrazite kontinentalnosti u centralnim delovima Azije zastupljena je suva kontinentalna klima. To su oblasti kontinentalnih pustinja.

 Istočna Azija je izložena uticajima toplih ivičnih mora i toplih morskih struja koje se kreću duž njihovih obala. Zbog toga je na ostrvima i u primorju zastupljena primorsko- okeanska klima i nju odlikuju blage i suve zime i topla i kišovita leta. U jugoistočnoj Kini, zbog kontinentalnosti i južnijeg položaja leta su žarka i kišovita a zime su znatno toplije sa malom količinom padavina. Ovaj tip klime naziva se sinijska (kineska) klima.

 Južni i jugoistočni deo Azije je pod uticajem periodičnih vetrova monsuna. U tim oblastima zastupljena je monsunska klima. U monsunskoj klimi izdvojena su dva jasna perioda : zimski suvi i letnji vlažni.

 Na visokim planinama Azije zastupljena je vertikalna klimatska zonalnost sa pravom visokoplaninskom klimom.

 Ekvatorska klima  je zastupljena u oblastima oko ekvatora tj. na području Malajskog arhipelaga i Malajskog poluostrva. Ona sa povećanjem nadmorske visine prelazi u tropsku klimu

Venačne planine Azije nastale su pomeranjem afričke, arabijske i indijske ploče prema severu i njihovim podvlačenjem i sudarom pod evroazijsku ploču, došlo je do nabiranja visokih venačnih planina. U Aziji se venačne planine prušaju od Male Azije do Malajskog Arhipelaga i između visokih planina nalaze se prostrane visoravni.

 Na mestu udara indijske ploče i njenog podvlačenja pod evroazijsku ploču nabrane su najviše planine na svetu. Najviša je planina Himalaji gde se ujedno i nalazi najviši vrh na svetu. To je Mont Everest ( 8848m ). Visoke planine su takođe Karakorum, Hindikuš, Pamir, Kunlun, Tjan Šan i one su ujdeno i jedine planine na svetu više od 7000m. Između Himalaja i Karakoruma izdignuta je najviša i najveća visoravan na svetu, Tibetska visoravan.

 U severnom delu poluostrva Mala Azija nalaze se Pontijske planine, a u južnom Tavor i Antitavor (Južni Tavor). Između ovih planina smeštena je Anatolska visoravan. Prema istoku, na Pontijske planine nastavljaju se planine Ararat, Kavkaz i Elbrus sve do Hindikuša. Na Tavor i Antitavor nastavlja se planina Zagros. Između planina Elbrus i Zagros nalazi se Iranska visoravan.

 Zona nabiranja se povija i prema jugu i dalje se nastavlja i na poluostrvu Indokina i Malajskom poluostrvu. Pomeranje litosfernih ploča je proces koji i danas traje zbog čega su na prostorima jugoistočne Azije česti zemljotresi.

*2004. godine, u Decembru, jak podmorski zemljotres potresao je jugoistočnu Aziju.Epicentar tog zemljotresa bio je oko zapadnih obala Sumatre. Potres je bio jak 9,3 stepena Rihterove skale i trajao je punih 10 minuta. On je po snazi drugi, a po trajanju najduži zabeleženi potres. Nakon njega usledio je cunami koji je oštetio ne samo obale Azije već i obale Afrike.

 Oblasti Kamčatku, Japanska ostrva, Malajskog arhipelaga pa sve do ostrva Nova Gvineja odlikuju ne samo jaki zemljotresi već i velika vulkanska aktivnost. Ova oblast sa brojnim aktivnim i ugašenim vulkanima deo je vatrenog pojasa Pacifika.

   U jugozapadnoj Aziji smeštena su dva velika  poluostrva. Poluostrvo Mala Azija, oivičeno Crnim, Egejskim i Sredozemnim morem, predstavlja "most" ka Evropi. Arabijsko poluostrvo je najveće poluostrvo na svetu i njega osim Crvenog mora i Adenskog zaliva okružuju Persijski i Omanski zaliv koje povezuje prolaz Ormuz. Na krajnjem severozapadnom delu Arabijskog poluostrva je malo Sinajsko poluostrvo. Najveće Azijsko ostrvo u Sredozemnom moru je ostrvo Kipar.                                

Južni deo Azije, između Arabijskog mora i Bengalskog zaliva, dominira Indijsko poluostrvo. U Indijskom okeanu je veće ostrvo Šri Lanka a manja koralska ostrva su: Andamani, Nikobari, Lakadivi i Maldivi. 

Jugoistočni deo Azije ima najrazuđenije obale.Osim poluostrva Indokina i Malajskog poluostrva, u ovom delu nalazi se i jedna od najvećih ostrvskih grupa, Malajski arhipelag.On ima više od 20 000 ostrva. Čine ga:

• Velika Sudnska ostrva ( Sumatra, Java, Borneo, Celebes)
• Mala Sundska ostrva ( Bali, Timor, Sumba, Sumbava )
• Filipinska ostrva ( Luzon, Mindanao )
• Molučka ostrva ( Halmahera, Ceram )

 Duž istočnih obala nalaze se grupe ostrva koje su od kontinentalnog dela Azije odvojene ivičnim morima. To su na primer ostrva : Japanska, Kurilska, Rjukju, Sahalin. 

Severne obale Azije nisu mnogo razuđene. Veće poluostrvo je Tajmir. Veća ostrva su Nova Zemlja, Zemlja Franca Josifa, Novosibirska ostrva i druga, i ona pripadaju Arktičkom arhipelagu.

  Azija je najveći i najnaseljeniji kontinent.Sastoji se od 46 zemalja i izlazi na sva četiri okeana:Indijski, Tihi, Severni Ledeni i delom preko Karskog mora i na Atlantski okean. 

Površina:44 miliona km²

 Ime Azija potiče od asirske reči Asu, što znači zalazak sunca. Azija je kontinent prepun suprotnosti. U Aziji se nalaze najviše planine na svetu, a duž njenih obala se prostiru najveće morske dubine.Azija ima vulkane sa najvećom aktivnošću, ali i veoma mirna područja. Klima Azije je takođe jako raznovrsna. Postoje čitava područja bez odvodnjavanja ka moru. Odlikuju je mnoge verske, kulturne i jezičke suprotnosti.

Azija se prostire na sve četiri zemljine polulopte. Graniči se sa Evropom, Afrikom, Australijom i Severnom Amerikom.
Granicu Azije sa Evropom čine: planina Ural, reka Ural, Kaspijsko jezero, Kavkaz, Crno more, Bosfor, Mramorno more, Dardaneli i Egejsko more.

Granicu Azije sa Afrikom čine: Suecki kanal, Crveno more, moreuz Bab-el-Mandeb, Adenski zaliv.

Granicu Azije sa Severnom Amerikom čini Beringov moreuz.
Granicu Azije sa Australijom čini Malajski arhipelag.